سلام من هنوز نفس میکشم

سلام دوباره
آخه خیلی وقته وبلاگم فیلتره منم وب جدید دارم ولی دلم دوباره تنگ شد و اومدم که یادی از شما گلهای زندگی بکنم
التماس دعا

http://www.cloob.com/public/public/user_data/album_photo/188/561512-b.jpg

كد ساعت

كد ساعت

تفسیر آیه 35 سوره مبارکه نور

تفسیر آیه :

خداوند متعال در آیه 35، سوره نور می‌فرماید: "خداوند نور آسمان‌ها و زمین است‌، مَثل نور خداوند همانند چراغدانی است كه در آن چراغی (پرفروغ‌) باشد، آن چراغ در حبابی قرار گیرد، حبابی شفاف ودرخشنده همچون یك ستارة فروزان‌، این چراغ با روغنی افروخته می‌شود كه از درخت پربركت زیتونی گرفته شده كه نه شرقی است و نه غربی (آن چنان روغنش صاف و خالص است كه‌) نزدیك است بدون تماس با آتش شعله‌ور شود، نوری است بر فراز نور، و خدا هر كس را بخواهد به نور خود هدایت می‌كند و خداوند به هر چیزی آگاه است‌."

مفسران دربارة این كه منظور از "نور" در آیه مذكر چیست سخن فراوان گفته‌اند از جمله نور را تفسیر به قرآن كریم‌، ایمان‌، هدایت الهی‌، آیین اسلام‌، شخص پیامبر اكرم‌، امامان و پیشوایان معصوم‌:، علم و دانش‌، و... كرده‌اند كه البته با توجه به معنا و مفهوم نور، هر كدام از موارد مذكور می‌توانند مصداقی برای نور باشند.

امام رضا)ع) در تفسیر آیه "الله نور السموات و الارض‌" می‌فرماید: او هدایت كننده اهل آسمان و هدایت كننده اهل زمین است‌."(ر.ك‌: الكافی‌، شیخ محمّد بن‌یعقوب كلینی (ره‌)، ج‌، ص‌، دارالكتب الاسلامیة‌، تهران‌.)

قرآن كریم‌، بعد از بیان این كه تمام نورهای هستی از نور خداوند متعال مایه می‌گیرد و به نور ذات پاك او منتهی می‌شود، با مثالی زیبا چگونگی نور الهی را مشخص می‌كند كه یاد آوری چند نكته درباره این مثال ضروری است‌.

1. "مشكاة‌" در اصل به معنای روزنه و محل كوچكی است كه در دیوار ایجاد می‌كردند و چراغ‌های معمول قدیم را برای محفوظ ماندن از مزاحمت باد در آن می‌نهادند، پس "مشكاة‌" محفظه‌ای برای چراغ در مقابل حملة باد و طوفان بود و از آن‌جا كه غالباً در دیوار ایجاد می‌شد نور چراغ را نیز متمركز ساخته و منعكس می‌نمود.

2. "زجاجة‌" یعنی "شیشه‌" و در اصل به سنگ‌های شفاف می‌گویند و از آن كه شیشه نیز از مواد سنگی ساخته می‌شود و شفاف می‌باشد به آن زجاجه گفته شده است و در این جا به معنای حبابی است كه روی چراغ می‌گذاشتند تا شعله را محافظت كند و گردش هوا را از طرف پایین به بالا، تنظیم كرده و روشنایی آن را زیاد نماید.

3. "مصباح‌" به معنای خود چراغ است كه معمولاً با فتیله و ماده روغنی قابل افروختن است‌.

جملة "یوقد من شجرة مباركة لا شرقیة و لاغربیة‌" به ماده انرژی‌زا بسیار مستعد برای این چراغ است چون "روغن زیتون‌" از بهترین روغن‌ها می‌باشد و از درختی است كه هر جانب مورد تابش نور قرار داشته باشد و همه اطراف آن مورد تابش نور باشد. توضیح این كه نور ایمان كه در مؤمنان است دارای عواملی است كه در یك چراغ پرفروغ موجود می‌باشد.

"مصباح‌" همان شعله‌های ایمان است كه در قلب مؤمن آشكار می‌گردد و فروغ هدایت از آن منتشر می‌شود و "زجاجة‌" و حباب قلب مؤمن است كه ایمان را در وجودش تنظیم می‌كند.

"مشكاة‌" سینة مؤمن و به تعبیری مجموعه شخصیت و آگاهی و علوم و افكار او است كه ایمان وی را از گزند طوفان حوادث محفوظ می‌دارد و "شجرة مباركة زیتونة‌" همان وحی الهی است كه عصارة آن در نهایت صاف و پاكی می‌باشدو ایمان مؤمنان به وسیلة آن شعله‌ور می‌گردد، و در حقیقت این نور خداست‌، همان نوری كه آسمان‌ها و زمین را روشن ساخته و از كانون قلب مؤمنان سر برآورده و تمام وجود و هستی آن‌ها را روشن و نورانی می‌كند. دلائلی را كه از عقل و خرد دریافته‌اند با نور وحی آمیخته می‌شود و مصداق "نور علی نور" می‌گردد و خداوند متعال هر كس را بخواهد به وسیله این نور هدایت می‌كند. كه البته در صورتی كه زمینه در شخص باشد و خود افراد تمایل به هدایت داشته باشند و در واقع این نور هدایت دروجود همة انسان‌ها در فطرت آن‌ها وجود دارد; ولی برخی افراد بر اثر انحراف و گناه‌، این نور را در وجود خودشان كم سو و ضعیف می‌كنند.(ر.ك‌: نمونه‌، آیة الله مكارم شیرازی و دیگران‌، ج‌، ص‌ـ484، دارالكتب الاسلامیة‌.)

در برخی روایات اسلامی نیز آمده كه امام باقر7 می‌فرماید: "مشكاة‌" نور علم در سینه پیامبراكرم‌و "زجاجة‌" سینه حضرت علی بن ابیطالب‌و "نورعلی نور" امامانی از آل محمّد: هستند كه یكی بعد از دیگری می‌آیند و با نور علم و حكمت مؤیدند... این‌ها همان اوصیایی هستند كه هیچ عصر و زمانی صفحه زمین از آن‌ها خالی نبوده و نخواهد بود."(ر.ك‌: التوحید، شیخ صدوق‌(ره‌)، ص‌، انتشارات جامعه مدرسین‌، قم‌)

در پایان شایان ذكر است تشابه و استحكام آیات امری شأنی و نوعی است‌، به این معنا كه برخی آیات‌، به جهت محتوای بلند و كوتاهی لفظ و عبارت‌، زمینه تشابه در آن‌ها فراهم است و نوع افراد، با برخورد با این گونه موارد دچار اشتباه و تردید می‌گردند. ولی برخی دیگر كه با واقف بودن بر رموز معانی و الفاظ وارده دچار این تشابه نمی‌گردند. لذا تشابه در قرآن امری شأنی و نوعی است نه همگانی‌.

آیه مزبور نیز شاید برای برخی متشابه باشد، اما برای مفسرینی كه به رموز آیات واقفند و از منبع روایات اهل‌بیت سیراب شده‌اند، متشابه نیست‌.(ر.ك‌: علوم قرآنی‌، آیت الله محمد هادی معرفت‌، ص 276، مؤسسة التمهید.) [1]

تفسير آيه مبارکه نور (بر مبناي گرايش تفسير کلامي)

    اين تفسير کلامي که شرح کتاب “فقه اکبر” بدان پرداخته است از کتاب “مفهوم ايمان در کلام اسلامي“ اقتباس و نقل مي شود.

    علمای ماتريدي از جمله شارح فقه اکبر پس از بيان عقايد خود در مورد جايگاه مراتب ايمان سعي مي کند اين مراتب را با آيه 35 سوره نور تطبيق نمايد. او در قطعه زيبا و تمثيلي آيه نور چراغدان را استعاره اي از سينه يا صدر مي داند. شيشه اي که چراغ در آن قرار گرفته است کنايه از قلب و خود چراغ درون شيشه کنايه از فواد يا صميم دل است درخت يا شجره نيز استعاره از حاق ضمير است. از نظم ماتريدي در درون حاق ضمير نيز چيزي وجود دارد که آن را نهان يا خفي مي گويند. اين محل جايگاه فروغ هدايت الهي است به اين ترتيب مي توان مراحل هدايت يک فرد را در شش مرحله چنين بازسازي کرد:

    1- مرحله نخست به اصل بيداري ايمان در دل انسان اشاره دارد که رويدادي است فراتر از حيطه قدرت انسان. خدا اگر بخواهد انساني را هدايت کند نور خود را به سقر نهان حاق ضمير يعني خفي مي تاباند.

    2- در مرحله دوم اين نوع به حاق ضمير رسيده و انسان به توحيد يعني يگانه دانستن خدا مي رسد.

    3- در سومين گام درخشش نور هدايت گسترش يافته و به صميم دل راه مي يابد آنگاه انسان به معرفت دست مي يابد يعني به شناخت خدا يا همه صفاتش نايل مي شود.

    4- نور با تابيدن مداوم خود به قلب مي رسد و اين مرحله ايمان يعني معرفت خدا از حيث الوهيتش نيز حاصل مي گردد.

    5- مرحله پنجم وقتي آغاز مي شود که نور از قلب به سينه برسد و اسلام تحقق يابد.

    6- سرانجام اين نور به سراسر بدن گسترده مي شود و انسان کوشش مي نمايد نواهي الهي را ترک و اوامر الهي را اتيان کند. اين مرحله، مرحله عمل است.

    چهار مرتبه معرفت يعني توحيد، معرفت، ايمان و اسلام را اصول چهارگانه (عقود اربعه) مي خوانند آنها دقيقا يک چيز واحد نيستند و با اين همه کاملا با يکديگر متخالف نيستند. ترکيب اين چهار اصل دين را مي سازد.  [2]

تفسير آيه نور از منظر شهيد مطهري

    آيه نور، آيه 35 سوره نور است. ابتداي آيه، با جمله “الله نور السماوات والارض” آغاز شده است. سوره مبارکه نور رابه دليل وجود همين آيه، “سوره نور” نام نهاده اند. اين آيه کريمه از نظر تفسير، يکي ازآيات مشکل قرآن مجيد است. به ويژه قرآن کريم در پايان همين آيه جمله اي ذکر مي کند که نشان مي دهد اين آيه بسيار قابل تدبر و تامل است. و هرکسي به اندازه ظرفيت خود چيزي از اين آيه کريمه مي فهمد. چون بعد از ذکر مثل در پايان مي فرمايد: “و يضرب الله الامثال للناس” خدا مثلها را براي مردم ذکر مي کند. در بعضي آيات ديگر مي فرمايد: “خدا مثلها را برالي مردم ذکر مي کند ولي به عمق اين مثلها نمي رسند مگر عالمان.” اين نشان مي دهد که مثلهاي قرآن عمقهايي دارد که هرکس نمي تواند ادعا کند که من به عمق آنها رسيده ام.تعبير آيه اين است: “الله نور السموات و الارض” خدا نور آسمانها و زمين است. باتوجه به اينکه مقصود از آسمانها و زمين در قرآن، همه مخلوقات عالم است، معناي آيه اين مي شود که خدا نور تمام جهان است. آنچه بشر در ابتدا از کلمه “نور” مي فهمد همين نورهاي محسوس است. مانند نور خورشيد، نور ماه و ستارگان و نور لامپ و ... آنچه مسلم است اين است که مقصود از اينکه خدا نور آسمانها و زمين است، اين نور نيست. چرا که نور حسي و مادي، خود يکي از مخلوقات خداوند است. در ابتداي سوره انعام مي خوانيم: “الحمدلله الذي خلق السموات و الارض و جعل الظلمات و النور ...” سپاس خداي آفريننده آسمانها و زمين و قراردهنده ظلمتها و نور. نتيجه اينکه خدا خالق اين نور است نه خود اين نور. نه تنها خود اين نور محسوس و مادي و مخلوق خدا است بلکه قرآن دائما درباره منبع اين نور يعني خورشيد و ستارگان بحث مي کند که اينها خودشان مخلوقات ذات اقدس اله هستند. از سوي ديگر، اين نور آن چيزي است که ما به چشم مي بينيم ولي خدا به چشم ديده نمي شود “لا تدرکه الابصار و هو يدک الابصار.” (الانعام / 103.)واژه “نور” وضع شده است براي هر چيزي که روشن و روشن کننده باشد. يعني پيدا و پيدا کننده باشد. به نور حسي از آن جهت نور مي نامند که هم پيداست و هم پيدا کننده. هم خودش روشن است و همه اشياء ديگر را روشن مي کند. به علم هم نور گفته شده است. چون علم خودش در ذات خودش روشنايي است و جهان را براي انسان روشن مي کند. ولي مسلم است که علم از نوع نور برق و نور خورشيد نيست ولي در عين حال ما به “علم” “نور” مي گوييم. به عقل نيز “نور” گفته مي شود . قرآن کريم به ايمان “نور” اطلاق کرده است. “آيا آنکه مرده دل بود و زنده اش گردانيديم و براي او نوري پديد آورديم...” (الانعام ک 122.)مرا داز نور در اين آيه شريفه نور ايمان و روشنايي قلب است. ولي ايمان از قبيل نور چراغ و نور خورشيد و مانند آن نيست.ايمان يک حقيقت غيرجسماني است که خاصيتش روشن کردن است. به انسان در باطنش نوعي آگاهي مي دهد. هدف و مقصد را به انسان نشان مي دهد. چون انسان رابه سوي مقصد سعادت بخش مي کشاند، به ايمان هم “نور” مي گوييم.عرفا به عشق “نور” مي گويند.

مولوي مي گويد:

عشق قهار است و من مقهور عشق

چون قمر روشن شدم از نور عشق

    وقتي نور را به اين معنا گرفتيم يعني حقيقت پيدا و پيداکننده، حقيقت روشن و روشن کننده، به اين معنا درست است که خداوند متعال را “نور” بدانيم. به اين معنا، هيچ موجود در مقابل خدا، نور نيست. يعني همه نورها در مقابل خدا ظلمت هستند. چون آن چيزي که در ذات خودش پيدا و پيدا کننده قرارداده است. لذا کلمه “نور” در دعاها و روايات از اسماء الهي ذکر شده است. در دعاي کميل آمده است “يانور يا قدوس” در جمله ديگر از اين دعا آمده است “و بنور وجهک الذي اضاءله کل شيء” (تو را سوگند به نور چهره ات که همه چيز به آن روشن است.) اگر نور چهره تو و نور ذات تو نباشد همه چيز تاريک است. همه چيز در تاريکي عدم است. اگر نور ذات تو نباشد همه اشياء در تاريکي “نيستي” هستند.

همه عالم به نور اوست پيدا

کجا او گردد از عالم هويدا

    قسمت دوم اين آيه، مثلي است براي نور خدا نه براي خود خدا، آن نوري که مردم را به وسيله آن هدايت مي کند.

    خداوند خانه يا خانه هاي بزرگ و بلند مرتبه و معابد و مشاهد را مثال مي آورد که در آنجا مشکاتي هست. “مشکات” يعني چراغدان، مقصود از چراغدان آن جايي است که در داخل ديوار تهيه مي ديدند براي اينکه چراغ را در آنجا بگذارند. چراغي را قرآن مثل مي آورد که خود اين چراغ در داخل يک جسم شفاف مثل يک قنديل و يا در داخل يک شيشه اي قرار گرفته باشد. وقتي نور در داخل يک شيشه قرار مي گيرد، يا به علت اينکه نورها متعاکس مي شوند و يا از جهت اينکه احتراق کامل تر مي شود نور بيشتر مي شود.

    آن چراغ با شيشه و قنديلش در يک مشکاتي از اتاقي هست و اين چراغ از روغن زيتون که بهترين روغن براي احتراق بوده، آنهم بهترين زيتون، استفاده مي کند. زيتوني که خودش آنچنان آماده براي احتراق است که گويا پيش از آنکه آتشي با آن تماس بگيرد خودش مي خواهد لمعان داشته باشد نور بدهد. خداوند براي نور خودش مثل چنين چراغي را که در آنچنان وضعي که از اين روغن استفاده مي کند و در چنين خانه اي باشد آورده است.پس از آن مي فرمايد ما مثلي را ذکر مي کنيم و تدبرش را به عهده مردم مي گذاريم.

    درباره اين مثل نه تنها مفسران بلکه غيرمفسران نيز به فکر فرو رفته اند که منظور قرآن از اين چراغ و شيشه و چراغدان و آن روغن و درخت پر برکت چيست؟ برخي همچون بوعلي سينا و غزالي معتقدند که اين مثل، مثل انسان است. آنها اين مثل را درباره جوهر انسان که قوه عاقله است، دانسته اند. و آن را بر مراحل و مراتبي که خودشان در باب قوه عاقله تشخيص داده اند، تطبيق کردند. بعضي ديگر گفته اند خداوند از مثال به مشکات، مصباح و زجاجه، يک منظور بيشتر ندارد. يعني يک نور بسيار روشن مقصود آيه اين است: نور الهي و هدايت الهي، روشن، واضح و هويدا است. به اندازه اي هدايت خداوند واضح و روشن است که گويا چنين چراغي در شب تاريک در يک فضاي در بسته وجود داشته باشد.در برخي از روايات اهل بيت عليهم السلام اين مثل را براي انسان ذکر کرده اند ولي از نظر ايمان. در اين روايات مشکات بيانگر تن انسان زجاجه نشان د هنده سينه انسان و مصباح حاکي از قلب انسان و نور ايمان آن است. در بعضي روايات ديگر اين آيه مثل است براي کانون هدايت انسانها يعني نبوت خاتم انبياء پيامبراعظم صلي الله عليه و آله و سلم .به دليل اينکه در آخر آيه مي فرمايد: “يهدي الله لنوره من يشاء”. سخن از نوري است که خدا به وسيله آن مردم را هدايت مي کند و آن پيامبر اعظم(ص) است . در روايت اينگونه تطبيق شده که آن چراغدان، سينه و کالبد وجود مقدس رسول الله است و مصباح نور ايمان و نور وحي است که در قلب مقدس اوست. و مقصود از زجاجه اميرالمومنين علي عليه السلام است. آن درخت پربرکت که از روغن او اين همه نورانيتها پيدا شده است، ابراهيم عليه السلام است. چون در آيه شريفه آمده است آن درخت نه شرقي است و نه غربي. مقصود اين است که “ما کان ابراهيم يهوديا ولا نصرانيا.” ابراهيم نه به راست متمايل بود و نه به چپ. نه طريقه انحراف يهود را داشت و نه طريقه انحراف مسيحيت را. بلکه بر حق و در جاده حق بود. “ولکن کان حنيفا مسلما.” [3]

روایت جابربن عبدالله انصاري

از جابربن عبدالله انصاري روايت شده که گويد: به مسجد کوفه داخل شدم و ديدم حضرت اميرالمومنين صلوات الله و سلامه عليه با انگشت چيزي مينويسد و تبسم ميکند، عرضه داشتم يا اميرالمومنين! چه چيز موجب خنده شما شده است؟ فرمود: در شگفتم از کسيکه اين آيه را مي خواند ولي آن طور که شايسته است به معناي آن معرفت ندارد. عرض کردم: کدام آيه يا اميرالمومنين؟ فرمودند: " الله نور السموات والارض ... " مشکوة، حضرت محمد صلي الله عليه و آله است. مِصباح، من هستم. زجاجة، حسن و حسين مي باشند. کوکب دريّ، علي بن الحسين است. يوقد من شجرة مبارکة، محمد بن علي ميباشد. زيتونة، جعفر بن محمد است. لا شرقية، موسي بن جعفر است. لا غربية، علي بن موسي الرضاست. يکاد زيتها يضيء، محمدبن علي است. و لو لم تمسسه نار، علي بن محمد است. نور علي نور، حسن بن علي مي باشد و يهدي الله لنوره من يشاء، مهدي است. که درود خداوند بر آنان باد. ( کتاب سيماي حضرت مهدي در قرآن/ تاليف سيد هاشم حسيني بحراني/ ترجمه سيد مهدي حائري قزويني/ ص 262 )  [4]

تفسیر امام صادق (ع)

امام صادق علیه‌السلام فرمود:

اینکه خدای صاحب عزت و شوکت فرموده است:

خداوند نور آسمانها و زمین است؛ مثل نور او همانند چراغدانی است، آن چراغدان یعنی فاطمه علیها‌السلام.

در آن چراغی است (یعنی) حسن علیه‌السلام.

چراغ در حبابی است (حباب یعنی) حسین علیه‌السلام.

حبابی شفاف و درخشنده همچون یک ستاره فروزان (یعنی) فاطمه سلام‌الله‌علیها که در میان بانوان بهشتی چون ستاره‌ای فروزان می‌درخشد...» [5]

تفسیر بسیار زیبای امیر المومنین (ع)

وقتي شخصي ايه 35 سوره نور را در مسجد كوفه ميخواند. حضرت امير تبسم مي فرمود جابربن عبدالله انصاري گفت يا امير المومنين! چه چيز تو را بخنده اورده؟ فرمود عجب دارم از انكه ميخواند اين ايه را و نميشناسد ان را به حق معرفت. جابر پرسيد كدام ايه است يا اميرالمومنين!؟

فرمود الله نور السموات و الارض تا اخر

مشكوت: محمد (ص) است

چراغ روشن يا فيها مصباح : منم چراغ روشن

زجاجه الزجاجه :حسن و حسين (ع)هستند

كانها كوكب دري يا ستاره ايست روشن و درخشان:علي بن الحسين است

يوقد من شجره مباركه :محمد بن علي است

زيتونة، جعفر بن محمد است.

لا شرقيه: موسي بن جعفر است

ولا غربيه:علي بن موسي الرضا است

يكاد زيتها يضي :محمد بن علي است

و لو لم تمسه نار:علي بن محمد است

نور علي نور :حسن بن علي است

يهدي الله لنوره من يشا :قائم مهدي (ع) است. [6]

تفسیر آیت الله مکارم شیرازی

در اول آیه می گوید خدا نور آسمان و زمین است بدین معنا که نور برای زمین خیلی اهمیت دارد و خداوند نور زمین است و بدین منظور که وجود خداوند برای آسمان و زمین ضروری است . در باره ی این نور توضیح می دهد و این توضیح برای این است که به ما بفهماند نور خداوند چه قدر زلال و شفاف است و سپس می گوید خدا هر کس را بخواهد به نور خود هدایت می کند یعنی هدایت انسان دست خود او و دیگر مخلوقات نیست بلکه به دست خداوند متعال است و در آخر به این اشاره می کند که خداوند  دانا و آگاه است . شاید دلیلی داشته که در آخر آیه به دانایی و آگاهی خداوند اشاره می کند بدلیل این که می خواهد به ما بگوید خداوند دانا و آگاه است که می تواند انسان ها را هدایت کند.

كد ساعت

سخنان حکیمانۀ امیر المؤمنین على بن ابیطالب علیه السّلام

یک گناه زیاد است و هزار طاعت کم

ذلت انسان در طمع است

آن که ذلت فقر دارد، نزد خدا عزیز است

پدرت را مراعات کن، تا پسرت ترا مراعات کند

رفاه زندگى در سایه‏ى امنیت است

رتبۀ علم بالاترین رتبه‏ هاست

روزى خود به دنبال تو مى‏دود، آسوده باش

تولد، قاصد مرگ است

نقل حدیث، موجب نسبت پیدا کردن با پیغمبر- صلّى اللّه علیه و آله و سلّم- است

هنگام غلبۀ هواى نفس، حق را مراعات کن

روشنى دل از خوردن حلال است

ضربه‏ى زبان از ضربت نیزه سخت‏تر است.

هر که به اشرار اعتماد کند گمراه است.

هر که دین به دنیا فروشد گمراه است.

تنگى قلب از تنگى دست مشکل‏تر است.

هر که دستش تنگ (و ممسک) است سینه‏اش تنگ است.

دنیا بر اهل بغض و دشمنى تنگ است.

خوشا به حال آنکه عافیت نصیبش شد.

عمر دراز با عبادت، از امتیازات پیمبرانست.

هر که رنجش کم است عمرش زیاد است.

تحصیل ادب به از تحصیل زر است.

هر که امیدش کوتاه است عمرش دراز است.

اطاعت از دشمن نابودى است.

خوشا به حال آن که اهل و عیال (ناصالح) ندارد.

اطاعت خدا غنیمت است.

ظلم، انسان را به خاک هلاک مى‏افکند.

مظلمه‏ى ستمدیدگان از بین نمى‏رود.

ظلم، ستمگر را به نابودى مى‏دهد.

عطش مال از عطش آب سخت‏تر است.

تاریکى ستم، ایمان را تیره مى‏کند.

سایه‏ى والیان حق، سایه‏ى خداوند است.

سایه‏ى عمر ستمگر کوتاه است.

سایه‏ى کریمان پهناور است.

با قناعت زیست کن تا پادشاهى کنى.

بلند همتى از ایمان است.

عیب سخن، درازى آن است.

سرانجام ظلم وخیم است.

دشمن دانا به از نادان دوست.

گرفتارى آخرت دشوار است، وسیله‏ى سهولت فراهم کن.

در حفظ (علوم) بکوش نه در جمع کتاب.

کیفر ستمکار مرگ زودرس است.

به دنبال هر شبى روزى است.

هر که سالم است غنیمت برده.

متوکلان گران قدراند.

جوان خردمند، به از پیر بى‏خرد است.

آن که ترا به بد رفتارى دلالت کند فریبت داده.

هر که ترا بیجا به خشم آورد خیانت کرده.

از مطلب حق غضب کردن، زشت است.

غنیمت مؤمن، به چنگ آوردن حکمت است.

هر که دین به دست‏

آورده، رستگار شده.

افتخار به فضیلت، به از فخر به نژاد است.

هر که از شر نفس سالم ماند رستگار است.

زیرکى انسان دلیل اصالت اوست.

نجات در راستى است.

هر دلى به چیزى مشغول است.

ناسپاس نعمتش دوام ندارد.

گفتار هر کس معرف ضمیر او است.

پذیرفتن حق از دین است.

كد ساعت

سخنان حکیمانۀ امیر المؤمنین على بن ابیطالب علیه السّلام

با نفس مخالفت کن تا آسوده شوى

معاملۀ آنکه دین به دنیا فروشد سرا پا زیان است

رفیق انسان، دلیل خرد او است

خالى بودن دل (از غصه) بهتر از پر بودن کیسه است

ترس خدا دل را جلا مى‏دهد

اخلاص در دوستى از خوش پیمانى است

بهترین مالها آن است که در راه خدا صرف شود

داروى قلب رضایت به قضا و قدر است

درد نفس در حرص است، و درمانش در جلوگیرى از آن

نشانۀ عقل انسان، گفتار او است

علامت گوهر انسان، رفتار او است

دوام خوشى به دیدار دوستان است

دولت افراد پست و نالایق، آفت مردان است

دین انسان گفتار او است

دولت پادشاهان به عدالت است

همیشه خشم را فرو نشان که سرانجام نیک بیابى

كد ساعت

سلام خدا بز آمدم

سخنان حکیمانۀ امیر المؤمنین على بن ابیطالب علیه السّلام

برادر کسى است که در سختى برادرى کند

پرداخت قرض از دین است

با بدان نیکى کن تا از بدى آنها جلوگیرى کنى

پنهان داشتن سختیها از جوانمردى است

نیکى با پدر و مادر خیرى است که پیش فرستاده مى‏شود

پس از صبر، خود را به پیروزى بشارت ده

برکت مال به زکات دادن است

گریه مؤمن از ترس خدا باعث روشنى چشم است

با نیکى، آزاده بنده مى‏شوند

کار خیر را زود انجام ده تا کامیاب شوى

شکم انسان دشمن او است

بلاى انسان در زیر زبان است

بهترین رفیق آن است که به کار خیر رهبریت کند

كد ساعت

خدایادرراباز کن منم

انجمن گفتگوي ديني ضمن تسلیت ایام سوگواری و شهادت ابا عبد الله الحسین علیه السلام به شما عزیزان نرم افزار پاسخ به شبهات و سوالات برگزيده ماه محرم را تقدیم می نماید همراه مسابقه با جايزه در اين نرم افزار به حدود 40 شبهه و سوال پيرامون ماه محرم و حضرت امام حسين(ع) پاسخ داده شده است . سوالات اين نرم افزار در پنج بخش «تاريخ و سيره» ، «اخلاقي، تربيتي، عرفاني» ، «کلام و اعتقادات» ، «قرآن و حديث» و «فقه و احکام» طبقه بندي شده اند. از امکانات ديگر اين نرم افزار پخش آنلاين حرمهاي مطهر ائمه اطهار(ع) حتي با اينترنتهاي خانگي مي باشد. همچنين براي اين نرم افزار مسابقه اي به همراه هدايا و جوايزي در نظر گرفته شده است توضيحات : اين نرم افزار رايگان بوده ، به صورت کم حجم براي رايانه تهيه شده و نيازي به نصب ندارد . دريافت : http://www.askdin.com/showthread.php?t=9351.

كد ساعت

اسلام علیک یا ثارالله

اسلام علیک یا ثارالله

آخرالزمان

1-از امام حسین (ع) پرسیدند : آیا حضرت مهدی (عج) به دنیا آمده است ؟

فرمود : نه ، و اگر زمان او را درک کنم ، در تمام عمرم به او خدمت خواهم کرد.

 2- مردی از امام حسین (ع) درباره امامان پرسید ، حضرت فرمود : دوازده نفرند که به شمار نقبای بنی اسرائیل می باشند . نه نفر آنان از فرزندان منند ، آخرینشان قائم آل محمد (ص) است

 3- ابو حمزه ثمالی ، از امام محمد باقر (ع) ، از امام سجاد (ع) ، از امام حسین (ع) نقل می کند که فرمود :

روزی در سنین خردسالی بر جدم رسول خدا (ص) وارد شدم ، حضرت مرا بر زانوی خود نشاند ، و فرمود : همانا خدای سبحان از نسل تو ای حسین ، نه امام برگزیده که نهمین آنان قائم آل محمد (ص) است و همه انان در فضیلت و منزلت ، نزد خدا برابرند.

 4- از امام حسین (ع) نقل است که فرمودند : قائم این امت ، نهمین فرزند من است ، دارای غیبت ، و اوست که میراث او در حالی که زنده است تقسیم می شود

 5- شعیب بن ابی حمزه گوید : به محضر امام حسین (ع) تشرف یافته عرض کردم ، آیا شما صاحب الامر هستید ؟ فرمودند : نه

عرض کردم پس فرزند شماست ؟ فرمودند : نه

عرض کردم آیا فرزند فرزند شماست ؟ فرمودند :نه

پرسیدم : پس صاحب الامر کسیت ؟

فرمودند : آن که زمین را پر از عدل خواهد کرد همانگونه که پر از ظلم گشته باشد.

او پس از زمانی طولانی که امامان پیشین رفته باشند ، خواهد آمد همان گونه که رسول خدا (ص) ، پس از مدتی دراز که از زمان پیامبران پیشین گذشته بود مبعوث شد.

 6- امام باقر (ع) ، فرمود : حارث بن عبدالله اعور ، به امام حسین (ع) عرض کرد : ای فرزند رسول خدا (ص) ؛ از تفسیر این کلام خدا که : (( سوگند به آفتاب و تابش هنگام برآمدنش )) مرا آگاه فرما.

حضرت فرمود : ای حارث منظور از آفتاب محمد (ص) پیامبر خداست.

گفت : عرض کردم : فدایت شوم ((و قسم به ماه آنگاه که از پی آفتاب براید)) ؟

فرمود : امیر المومنین علی بن ابی طالب (ع) است که از پی محمد (ص) آید و او را پیروی کند.

گوید: عرض کردم : ((و سوگند به روز هنگامی که جهان را روشن سازد ))؟

فرمود : مراد از روز قائم آل محمد (عج) که گستره زمین را پر از روشنایی عدل و داد سازد .

گفت : و ((سوگند به شب وقتی که جهان را به سیاهی کشد))؟

فرمود : بنی امیه است.-از امام حسین (ع) پرسیدند : آیا حضرت مهدی (عج) به دنیا آمده است ؟

فرمود : نه ، و اگر زمان او را درک کنم ، در تمام عمرم به او خدمت خواهم کرد.

 2- مردی از امام حسین (ع) درباره امامان پرسید ، حضرت فرمود : دوازده نفرند که به شمار نقبای بنی اسرائیل می باشند . نه نفر آنان از فرزندان منند ، آخرینشان قائم آل محمد (ص) است

 3- ابو حمزه ثمالی ، از امام محمد باقر (ع) ، از امام سجاد (ع) ، از امام حسین (ع) نقل می کند که فرمود :

روزی در سنین خردسالی بر جدم رسول خدا (ص) وارد شدم ، حضرت مرا بر زانوی خود نشاند ، و فرمود : همانا خدای سبحان از نسل تو ای حسین ، نه امام برگزیده که نهمین آنان قائم آل محمد (ص) است و همه انان در فضیلت و منزلت ، نزد خدا برابرند.

 4- از امام حسین (ع) نقل است که فرمودند : قائم این امت ، نهمین فرزند من است ، دارای غیبت ، و اوست که میراث او در حالی که زنده است تقسیم می شود

 5- شعیب بن ابی حمزه گوید : به محضر امام حسین (ع) تشرف یافته عرض کردم ، آیا شما صاحب الامر هستید ؟ فرمودند : نه

عرض کردم پس فرزند شماست ؟ فرمودند : نه

عرض کردم آیا فرزند فرزند شماست ؟ فرمودند :نه

پرسیدم : پس صاحب الامر کسیت ؟

فرمودند : آن که زمین را پر از عدل خواهد کرد همانگونه که پر از ظلم گشته باشد.

او پس از زمانی طولانی که امامان پیشین رفته باشند ، خواهد آمد همان گونه که رسول خدا (ص) ، پس از مدتی دراز که از زمان پیامبران پیشین گذشته بود مبعوث شد.

 6- امام باقر (ع) ، فرمود : حارث بن عبدالله اعور ، به امام حسین (ع) عرض کرد : ای فرزند رسول خدا (ص) ؛ از تفسیر این کلام خدا که : (( سوگند به آفتاب و تابش هنگام برآمدنش )) مرا آگاه فرما.

حضرت فرمود : ای حارث منظور از آفتاب محمد (ص) پیامبر خداست.

گفت : عرض کردم : فدایت شوم ((و قسم به ماه آنگاه که از پی آفتاب براید)) ؟

فرمود : امیر المومنین علی بن ابی طالب (ع) است که از پی محمد (ص) آید و او را پیروی کند.

گوید: عرض کردم : ((و سوگند به روز هنگامی که جهان را روشن سازد ))؟

فرمود : مراد از روز قائم آل محمد (عج) که گستره زمین را پر از روشنایی عدل و داد سازد .

گفت : و ((سوگند به شب وقتی که جهان را به سیاهی کشد))؟

فرمود : بنی امیه است.

خدایا در را باز کن منم

خدا و خداشناسي

نظر اسلام دربارة خداوند:

در ديانت اسلام با اينكه درباره ذات خدا بحثي نكرده ولي ترديدي در وجود او ندارد. وجود خدا را امري بديهي شمرده است و فرموده:

«افي الله شك فاطر السموات و الارض»  (آيا در وجود خداوند كه پديدآورندة‌ آسمان‌ها و زمين است شكي هست؟

«ولله ما في السموات و الارض و الي الله ترجع الامور.»  (هر چه در آسمان‌ها و هر چه در زمين است همه ملك خداست و بازگشت همه موجودات بسوي اوست.)

«لاحول و لاقوه الا بالله».(هيچ تحول و تغيير و هيچ نيروئي جز از خدا نيست.)

خداشناسي در قرآن:

در آيه 255 سوره بقره آمده است:

«الله لااله الاهوالحي القيوم لا تأخده سنه و لانوم له ما في السموات وما في الرض من ذالذي يشفع عنده الا باذنه يعلم ما بين اديهم و ما خلفهم و لا يحيطون بشيئ من علمه الا بماشاء‌وسع كرسيه السموات و الرض و لا يؤده حفظهما و هو العلي العظيم.»

(خدا يكتاست. خدا جز او خدائي نيست. هرگز او را كسالت خواب فرا نگيرد تا چه رسد كه به خواب رود اوست مالك آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است. كه را اين جرأت است كه در پيشگاه او به شفاعت برخيزد مگر بفرمان اوست علم او محيط است به آنچه پيش نظر خلق است و آنچه سپس خواهد آمد و به هيچ مرتبة علم او احاطه نتواند كرد مگر به آنچه او خواهد. قلمرو علمش از آسمان‌ها و زمين فراتر است و نگهباني زمين و آسمان بر او آسان و بدون زحمت است چه او داناي بزرگوار و تواناي بزرگ است.)

فصل دوم:

فايده خداشناسي

راستي فايده‌ي خداشناسي چيست؟

ممكن است بگوئيد كه فايدة آن ترقي روحي و نزديك كردن راه حقيقت و كم كردن زحمت و فشار براي وصول به حقيقت و آماده شدن براي مقامات پس از تحول (مرگ) است. بلي اين درست. ولي براي اين زندگي نيست. فايده‌ي خداشناسي براي اين دنيا كدام است؟ كسي كه خداشناس نيست قائل به آن دنيا نيست.

فايده‌ي واقعي آن در يك كلام است. «اميد»، كسي كه در خدا مشكوك است اميد ندارد. اميد به آينده ندارد كه به دنبال وظيفه‌ي ‌صحيح خلقت خود برود. اميد رفتن به كجا دارد؟ او كه مافوقي قائل نيست و اميدوار به رفتن به دنياي ديگر نيست تا به مقامي برسد. او تنها در فكر ماديات است. اما كسي كه خداشناس است هم ماديات را دارد و هم صاحب اميد به مراحل تحول بعد از حيات است.

ايده‌آل و آرمان بشر اميد است. اگر اميد نباشد و چشم به راه ترقي بعدي نباشد كاري نمي‌كند. وقتي شخص به خدا شناسايي پيدا كرد اميد هم دارد. همه چيز بر روي اميد بنا شده است. پاية هر كار بر روي اميد است و تا شخص اميدوار نباشد كاري انجام نمي‌دهد.

فايده اميد:

اگر به طور كلي اميد نباشد فوراً تمام فعاليت‌هاي عالم قطع مي‌شود. هر كاري در دنيا انجام گردد روي اميد است. آيا اين اميد بي‌فايده است؟

اميد در كوچك‌ترين قدم‌ها مؤثر است. ببين چقدر فرق بين خداپرست و مادي موجود است. اين كسل است وآن اميدوار به الطاف بي پايان الهي. اميد به مثابه‌ي دريايي لايتناهي است كه جلو ديد انسان را باز مي‌كند. آن كه در وجود خدا شك دارد قدرت تحمل سختي‌ها را آن طور كه در خداشناس با ايمان هست نخواهد داشت.

تفاوت بارز خداشناش و مشكوك:

فرق خداشناس و غير آن را مي‌توان در اين مثل مجسم كرد، مثل اين است كه هر دو در اطاقي نشسته باشند. در اطاق مسدود است و هيچ راهي به خارج ندارد. فرد خداشناس پنجره‌هايي را باز مي‌كند و درهايي مي‌گشايد كه منظره‌اش بهتر است و اميد به نجات هم دارد. اما ديگري خود را در اين اطاق خفه، محبوس كرده است ولي آن يكي سرپوش را باز كرده و از آن نفسي از هواي آزاد خارج مي‌كشد.

اميد در همه‌ي افراد بشر اعم از خداشناس و غير آن وجود دارد. منتها دو فرق با هم دارند:

اول: اين كه وسعت اميد اين دو با يكديگر متفاوت است. اميد مشكوكين و ادعاي خداشناسي بيشتر مصروف ماديات است و هر كوششي كه مي‌كنند بيشتر براي كسب لذات و انجام زندگي و اموري كه شبانه‌روز را به هر ترتيب طي كند دور مي‌زند.

دوم: اما كسي كه داراي ايده‌آل و آرمان بزرگتري باشد به اين تكرار مكررات و لذات مكرر و متشابه قانع نيست و مي‌خواهد هدف‌ها و آرمان‌هاي بزرگتري داشته باشد. از آن جا كه بشر جزء عالم بي‌نهايت است و جايگاه انديشه‌ي او نيز حدود معيني ندارد؛ به هيچ چيز متوقف نمي‌شود و به هيچ حدي قانع نيست. اميد و آرمان وي نيز عالي است. اما آن كس كه بيشتر همت خود را صرف در امور لذات حيواني و زندگي خور و خواب كند با آن كسي كه هدف عالي در زندگي برگزيند و خداشناسي واقعي اختيار نمايد و خود را جزئي از عالم بي‌انتها بداند و سعي نمايد وحدت و اتصال خويشتن را با عالم محكم و استوار سازد و از اسرار كائنات آگاه شود و با ديده‌ي چرخي كه مؤثر در گردش گيتي عظيم است به خود بنگرد. مسلماً وسعت ديد و وسعت ميدان نظرش بسي عالي‌تر خواهد بود.

نظر قرآن

«سنريهم آياتنا في الافاق و في انفسهم حتي يتبين لهم انه الحق اولم يكف بربك انه علي كل شيئي شهيد»  (ما آيات قدرت و حكمت خود را در آفاق جهان و نفوس بندگان كاملاً هويدا و روشن مي‌گردانيم) تا در خلقت شگفت‌انگيز آفاق وانفس نظر كنند و خداشناس شوند و ظاهر شود كه خدا و آيات و حكمت و قيامت و رسالتش همه بر حق است آيا خدا (همين حقيقت كه) بر همه موجودات عالم پيدا و گواه است.

فصل سوم:

خداشناسي به وسيله‌ي فطرت

خداشناسي فطري 1:

شناخت خدا به وسيله «فطرت» همان چيزي است كه دانشمندان اسلام از آن به عنوان «برهان فطرت»، در كتاب‌هاي خود ياد مي‌كنند. اين برهان اولين و شايع‌ترين برهاني است كه وجود خداي مهربان را به ما معرفي مي‌نمايد. به محض اينكه هر انساني به خودش توجه نمايد كه داراي حيات و زندگي است، خداي خود را نيز در دل و وجدان خود احساس مي‌كند كه معبودي، پاك و منزّه او را آفريده است. آنگاه كه انسان خود را در برابر مشكلات سخت، ناتوان ديد و احساس نااميدي كرد، به طور ناخودآگاه، دست نياز به سوي قدرت بي‌پاياني در جهان، دراز مي‌كند كه هيچ‌گونه ناتواني و ضعف در او نباشد. اينجاست كه او را برآورنده اميدهايش مي‌يابد. به او عشق مي‌ورزد‌ و به عنوان تنها تكيه‌گاه خويش، در آستانه او سر بر سجده مي‌نهد. اين احساس، همان است كه از آن به «خداخواهي فطري» تعبير مي كنند. اين نوع خداشناسي در «فطرت» همه انسان‌ها، بدون استثنا وجود دارد. كه: «دل هر ذره كه بشكافي، آفتابيش در ميان بيني».

ولي انسان‌ها به مرور زمان، هم خود را و هم خداي خود را فراموش مي‌كنند. و چون دريچه قلب و دل خود را بستند، تاريكي و ظلمت با تمام لشكريانش، كشور وجود آنها را به تسخير خود در مي‌آورد. به طوري كه به هر سوي كه مي‌نگرند، جز تاريكي نمي‌بينند. مگر اينكه دريچه‌اي در قلب خويش بگشايند و نور حق را با تمام وجود پذيرا باشند.

در اندرون من خسته دل ندانم كيست

كه من خموشم و او در فغان و در غوغاست

غير من در پس اين پرده سخن سازي هست

راز در دل نتوان داشت كه غمازي هست

تو مپندار كه اين قصّه به خود مي گويم

گوش نزديك لبم آر كه آوازي هست.

خداشناسي فطري 2:

يكي از راه‎‎‎هاي خداشناسي كه پيوسته مورد توجه متفكران و دانشمندان بوده است، و هم پيامبران الهي به آن اهتمام نموده و از اين طريق بشر را به دين و خداپرستي هدايت كرده‎‎‎اند، راه فطرت است.

تعريف فطرت

فطرت در قرآن و روايات به معني آفرينش بديع و بي‎‎‎سابقه است. ابتكاري بودن آفرينش جهان به دو جهت است، يكي بدين جهت كه خداوند مواد اوليه جهان را خود آفريده و با تركيب آنها جهان را بوجود آورده است و ديگري از اين جهت كه نقشه‌ي آفرينش را نيز خود طراحي كرده و از كسي الگو نگرفته است.

فطرت در انسان نوعي هدايت تكويني در قلمرو شناخت و احساس است. فطرت با غريزه، از اين نظر كه هر دو، گونه‎‎‎اي از هدايت تكويني‎‎‎اند، يكسان است، ولي تفاوت آن دو در اين است كه فطرت مربوط به هدايت عقلاني، و غريزه مربوط به هدايت‎‎‎هاي غير عقلاني است. لذا، فطرت از ويژگي‎‎‎هاي انسان به شمار مي‎‎‎رود، ولي غريزه از ويژگي‎‎‎هاي حيات حيواني است.

ويژگي‎‎‎هاي فطرت

فطريات انسان را مي‎‎‎توان با ويژگي‎‎‎هاي زير باز شناخت:

1. از آن جا كه آميخته با آفرينش انسانند، در پيدايش خود معلول اسباب بيروني نيستند، اگر چه اسباب بيروني در شكوفايي و نارسايي آن مؤثرند.

2. انسان به آنها علم حضوري دارد، اما مي‎‎‎تواند به آنها علم حصولي نيز پيدا كند.

3. با درك و معرفت عقلاني همراه هستنند، يعني در سطح حيات عقلاني انسان تبلور مي‎‎‎يابند و ملاك انسانيت انسان به شمار مي‎‎‎روند.

4. معيار و ملاك تعالي انسان‎‎‎اند، لذا از نوعي قداست برخوردارند.

5. كليت و عموميت دارند (همگاني‎‎‎اند).

6. ثابت و پايدارند (هميشگي‎‎‎اند).

از ويژگي‎‎‎هاي ياد شده مي‎‎‎توان فرق ميان فطرت و عادت را نيز به دست آورد، زيرا عادت آفرينشي نيست، بلكه معمول اسباب و علل بيروني است، و از طرفي عموميت و ثبات نيز ندارد.

لازم به ذكر است كه اين ويژگي‎‎‎ها از تحليل فطرت به دست مي‎‎‎آيند و در نتيجه، اموري ضروري و قطعي مي‎‎‎باشند، يعني با تعريفي كه از فطرت بيان گرديد، نفي ويژگي‎‎‎هاي ياد شده مستلزم تناقض است. مانند اين كه با فرض مربع بودن شكلي، تساوي اضلاع آن انكار شود، و يا با فرض آب بودن چيزي صفت مايع بودن از آن سلب گردد. اين گونه محمولات را در اصطلاح حكماي اسلامي «محمولات عن صميمه» مي‎‎‎گويند.

بنابراين، براي اثبات ويژگي‎‎‎هاي مزبور به برهان و دليلي نياز نداريم.

فطرت در قلمرو شناخت و احساس

همان گونه كه يادآور شديم فطرت از ويژگي‎‎‎هاي حيات عقلاني انسان است و حيات انسان دو تجلي‎‎‎گاه دارد: يكي شناخت و ديگري احساس، و به عبارت ديگر، ادراك و گرايش، يعني انسان در پرتو فطرت حقايقي را شهود مي‎‎‎كند و به حقايقي نيز تمايل و گرايش دارد.

شناخت‎‎‎هاي فطري

مقصود از فطريات ادراكي و معرفتي اموري است كه عقل انسان بصورت بديهي و بدون نياز به هيچ گونه تعليم و تلقين آنها را مي‎‎‎شناسد و مي‎‎‎پذيرد و در اصطلاح منطق به بديهيات عقلي موسوم و خود به دو گونه‎‎‎اند:

1. بديهيات عقل نظري، مانند حكم به امتناع تناقض و دور و حكم به اين كه مقادير مساوي با يك مقدار، با هم برابرند، و اين كه كل از جزء خود بزرگتر است و نظاير آن.

2. بديهيات عقل عملي، مانند حكم به حسن عدل و راستگويي، و قبح ظلم و ستم و دروغگوئي و مانند آن.

ابن سينا ادراكات فطري را با دو ويژگي توصيف نموده است: اول آنكه از نهاد انسان سرچشمه گرفته و برايند تعليم و تلقين نيستند. دوم آنكه قطعي و غيرقابل ترديدند، چنان كه گفته است:

معناي فطرت اين است كه انسان فرض كند ناگهان بالغ و عاقل آفريده شده و تاكنون هيچ عقيده و رأيي از كسي نشنيده و با هيچ كس معاشرت نداشته است، و تنها محسوسات را مشاهده كرده و تصوراتي را در خيال خود فراهم آورده است، آن گاه مطلبي را بر ذهن خود عرضه كرده و آن را در معرض شك قرار دهد، پس اگر توانست در آن شك كند فطرت بر آن گواهي نمي‎‎‎دهد. و اگر نتوانست در آن شك كند، آن مقتضاي فطرت اوست.

فطرت و خداجوئي

قبلاً يادآور شديم كه حس كنجكاوي و راستي يكي از تمايلات فطري انسان است، و به خاطر همين هدايت فطري است كه مي‎‎‎خواهد از رازها و علل پديده‎‎‎ها آگاه شود، اين ميل فطري همان گونه كه او را به جستجو علت هر يك از پديده‎‎‎ها بر مي‎‎‎انگيزد، او را به جستجوي علت مجموعة پديده‎‎‎هاي جهان كه آنها را مرتبط و به هم پيوسته مي‎‎‎بيند نيز بر مي‎‎‎انگيزاند.

فطرت و خداگرائي

گرايش فطري انسان به خدا را از دو راه مي‎‎‎توان اثبات كرد، يكي اينكه خود به مطالعه در روان خويش و نيز عكس العمل‎‎‎هاي رفتاري و گفتاري ديگران بپردازيم و از اين طريق وجود چنين گرايشي را بشناسيم. و ديگري اين كه به آراء و نظريات دانشمندان بويژه روانشناسان مراجعه نمائيم، نخست به بررسي راه اول مي‎‎‎پردازيم و آن را به دو بيان توضيح مي‎‎‎دهيم:

الف: عشق به كمال مطلق

انسان در نهاد خود مي‎‎‎يابد كه كمال را دوست دارد، و بلكه حد اعلاي آن را مي‎‎‎خواهد، و همين احساس را با مراجعه به رفتار و گفتار ديگران، در آنان نيز مي‎‎‎يابد. (توجه داشته باشيم كه سخن در وصوص به كمال مطلق نيست، بلكه سخن در عشق به كمال مطلق است).

اكنون مي‎‎‎گوئيم وجود چنين احساسي در انسان دليل بر واقعيت داشتن كمال مطلق است، و مقصود از خدا نيز چيزي جز كمال و جمال مطلق و لايتناهي نيست.

نتيجة اين دو مقدمه اين است كه انسان فطرتاً به خدا عشق مي‎‎‎ورزد، هر چند ممكن است در مقام عمل دچار انحراف گردد، و چيزي را كه واقعاً كمال مطلق نيست بجاي آن بنهد و آن را معشوق خود برگزيند، چنان كه مثلاً احساس گرسنگي كودك به او الهام مي‎‎‎كند كه خوردني در عالم يافت مي‎‎‎شود، ولي چه بسا در تشخيص آنچه واقعاً خوردني است از غير آن دچار اشتباه گردد، و مثلاً حشره‎‎‎اي را در دهان بگذارد.

پرسش: به چه دليل احساس و عشق به كمال مطلق مستلزم واقعيت داشتن آن است، آيا احتمال ندارد كه اين احساس خطا و بي‎‎‎اساس باشد؟ 

پاسخ: دلالت عشق به كمال مطلق را بر واقعي بودن آن از دو راه مي‎‎‎توان بيان نمود:

راه اول اين كه تمايلات غريزي و فطري بدون آن كه هيچ واقعيتي در عالم خارج موجود باشد با نظم حاكم بر جهان سازگار نيست؛ زيرا مطالعة در غرايز موجود در انسان و حيوان نشان مي‎‎‎دهد كه آنها به اموري واقعيت‎‎‎دار توجه و تعلق دارند، و اگر خطائي رخ مي‎‎‎دهد، در تشخيص مصداق است، نه در اصل واقعيت.

راه دوم اين كه تحقق اموري كه واقعيت آنها متعلق به غير است، بدون تحقق مضاف اليه و متعلق آنها، محال است، مثلاً علم و آگاهي متعلق مي‎‎‎خواهد فرض، علم بدون متعلق، امري ناممكن است، بنابراين اراده، مراد مي‎‎‎خواهد، حب، محبوب مي‎‎‎خواهد، عشق، معشوق مي‎‎‎خواهد و...

اگر امور ياد شده بصورت بالقوه موجود باشند، متعلق آنها نيز بالقوه خواهد بود، و اگر بصورت بالفعل موجود باشند، متعلق آنها نيز بالفعل مي‎‎‎باشد، و چون فرض ما بر اين است كه تمايل به كمال مطلق بصورت بالفعل موجود است، بنابراين كمال مطلق نيز بالفعل موجود خواهد بود.

ب: اميد به قدرتي برتر درلحظه‎‎‎هاي خطر

انسان در لحظه‎‎‎هاي خطرناك و بحرانهاي زندگي كه از همة اسباب و علل طبيعي قطع اميد مي‎‎‎كند، در نهاد خويش احساس مي‎‎‎كند كه قدرتي فراتر از قدرتهاي مادي وجود دارد و اگر اراده كند مي‎‎‎تواند او را نجات دهد، بدين جهت اميد به حيات در او قوت مي‎‎‎گيرد و همچنان براي نجات خود مي‎‎‎كوشد، و اين خود گواه بر فطري بودن خداگرائي انسان است، ليكن سرگرمي‎‎‎هاي زندگي مادي موجب مي‎‎‎شود كه او در شرايط معمولي از وجود آن قدرت برتر، غفلت ورزد. در حقيقت سرگرمي‎‎‎هاي زندگي به منزلة گرد و غبارهايي است كه بر آئينة فطرت مي‎‎‎نشيند و انسان نمي‎‎‎تواند چهرة حقيقت را در آن بنگرد.

فصل چهارم

خداشناسي از راه نظم و هماهنگي

برهان

بهترين و ساده‌ترين دليل توحيد، نظم و هماهنگي عجيبي است كه بر موجودات جهان حاكم است. اين دليل به عنوان برهان نظم ناميده مي‌شود. برهان نظم داراي امتيازاتي است، از جمله:

1 ـ برهاني قرآن است. آيات قرآن نيز همواره ما را به شناخت شگفتي‌هاي طبيعت و تفكّر و تامّل در آيات عظمت خداوند دعوت كرده است.

2 ـ عشق آفرين است. وقتي انسان الطاف و نعمت‌هاي خداوند را مي‌شناسد، عشق و محبّت او به خداوند بيشتر مي‌شود.

3 ـ شيرين است. انسان وقتي كه ارتباط هستي را درك مي‌كند لذّت مي‌برد.

4 ـ پوياست. هرچه علم پيشرفت مي‌كند، ارتباطاتي كه بين موجودات هستي است بيشتر كشف مي‌شود.

5 ـ براي همه قابل فهم ودرك است ونيازي به داشتن اطلاعات فلسفي ندارد. روشن است كه وجود هماهنگي ميان اجزاي يك ساختمان، مقاله هاي يك كتاب وسطرهاي يك نامه بهترين دليل بر يكي بودن سازنده ونويسنده آن است.

خداشناسي

اگر سه نفر نقّاش در كنار هم مشغول كشيدن تصوير يك خروس شوند، يكي سر خروس، ديگري شكم آن و سوّمي پايش را بكشد، بعد ما اين سه ورقه را از سه نقّاش بگيريم و به هم پيوند دهيم، هرگز نقش سر و شكم و پا كه از سه نقّاش است با يكديگر هماهنگ نخواهد بود.

آري، وجود هماهنگي، توازن، تناسب و زمان‌بندي بسيار دقيق در آفرينش، بهترين و ساده‌ترين دليل يكتايي اوست.

امام صادق (ع) مي‌فرمايد: «در هر نفسي كه انسان مي‌كشد هزاران نعمت موجود است.» شما هنگامي مي‌توانيد نفس بكشيد كه برگ درختان مسئوليّت خود را انجام دهند و آب اقيانوس‌ها تميز باشد; تميز بودن آب اقيانوس‌ها به پاكسازي آنها از مردارهاي دريايي بستگي دارد و اين نهنگ‌ها هستند كه در دريا اين مسئوليّت مهم را انجام مي‌دهند، پس در نفس كشيدن ما برگ‌ها و نهنگ‌ها و... مشاركت دارند.

فصل پنجم:

خداشناسي امام علي (ع):

امام علي (ع)

در نهج البلاغه وصف خداوند بسيار آمده است. جايي "ذعلب يماني" از حضرت مي‌پرسد: «آيا پروردگارت را مي‌بيني؟» و حضرت مي‌فرمايد: «آيا چيزي را که نمي‌بينم مي‌پرستم؟»

و ده‌ها و صدها خطبه، نامه و سخن قصار از ايشان هست که بهترين راه‌هاي خداشناسي را به ما آموخته‌اند.

شرط شناخت خدا

روحانيون شرط شناخت خدا را ايمان مي‌داند. و اعتقاد دارد بدون ايمان به خدا، هرگز او را نخواهي شناخت. اما به راستي آيا براي درک خدا ايمان لازم است نه؟! آموختن بسيار مهم‌تر است. آموختن اعتقادي به اعتقاد ختم مي‌شود اما يک شرط دارد و آن اينکه ذهن قبل از آموختن از هر اعتقادي آزاد باشد. اين مهم‌ترين درسي است که امام علي(ع) در خطبه اول نهج‌البلاغه مي‌خواهد به ما بدهد. اگر ذهن از هر نوع تصوير از خدا آزاد شد آنگاه است که مي‌تواند ببيند اين اعتقاد يا عدم اعتقاد است؛ که ما را اسير کرده است. اعتقاد و عدم اعتقاد در واقع همانند هم هستند. آنها فقط دو روي يک سکه هستند. مثال بارز آن انسانهايي هستند که خود را لائيک بي‌اعتقاد مي‌دانند من دقيقاً مي‌خواهم بگويم که اعتقاد به بي‌اعتقادي خود نوعي اعتقاد است! بنابراين مي‌توان ايمان و کفر را يکسره کنار نهاد.

خداشناسي

 و حال اين سوال را مطرح کنيم که به راستي آيا خدايي هست؟کيفيت وجودي او چيست؟ از اينجاست که وارد بحث خداشناسي علي مي‌شويم. آنجا که مي‌گويد کمال اخلاص به زدودن صفت‌هاست از وي چرا که هر صفت غير از موصوف و هر موصوف غير از صفت است. اگر واژه مهرباني به خدا نسبت داده شد اين به معناي اين نيست که گوهر وجودي خدا همان مهرباني است. پس براي ديدن گوهر وجودي خدا بايد ابتدا همه ذهن را از همه صفت‌هاي او پاک کرد. واژه خدا با همه اشارات عقلاني و احساسي‌اش همه و همه خدا نيست. واژه خود حقيقت نيست پس ذهن بايد از واژه آزاد شود. در مورد واژه و کلمه‌اي مثل درخت جسمي فراروي ماست و ما بر اساس توافق همگاني اين جسم را درخت مي‌ناميم. ولي در مورد خدا اين واژه به هيچ امر مشخصي دلالت نمي‌کند. بنابراين هر کسي مي‌تواند به اشتباه براي خود تصوري از خدا خلق کرده در ذهن خويش بگذارد و به نوعي خدا را خلق کند! به نوعي بت‌پرستي کند! بتي که قبلا از سنگ بود حالا از جنس خيال و اوهام شده است و بتي که قبلا در مقابل بت‌پرست قرار داشت حالا در ذهن او جا دارد.

بت شکن ديدم که از اصنام رست از خود نرست

هر خليلي بتگري در معبر پندار داشت

به همين علت مارکس مي‌گفت قبل از آنکه خدا عارف را خلق کرده باشد عارف خدا را خلق کرده! به غير از خطبه اول که تاکيد امام بر اين نکته مهم خداشناسي است در جمله ۴۷ کلمات قصار هم مي‌فرمايد: «بالاترين درجه توحيد رهايي از توهمات است.وقتي پندار نباشد آنچه هست رخ مي‌نمايد.» آنگاه مي‌توان آنچه هست را خدا ناميد يا به هر اسمي.

فصل ششم

خداشناسي در آيينه زلال احاديث

حضرت محمدبن عبدا... (ص):

"از همه معبودهاي ساختگي دل برگيريد و پرستش و بندگي را به خالق توانا و خداوند دانا اختصاص دهيد «لا اله الا ا...» را كه شعار يكتاپرستي است به زبان گوييد و به دل معتقد شويد و مطمئن باشيد كه در پرتو آن به سعادت و رستگاري نايل خواهيد شد."

امام جعفر صادق (ع):

"ديده‌دل، خداي را به نور ايمان مي‌بيند و عقل‌هاي بيدار، او را مانند يك حقيقت مشهود اثبات مي‌كند."

علي بن موسي الرضا (ع):

"خدا با خلق ماده (كه در مكان بوده) مكان را تحقق بخشيده در حالي كه خود در مكان نيست. اوست كه چگونگي را پديد آورده و چگونگي در وي نيست، او را نتوان چگونگي و به جايگاه شناخت."

امام علي بن ابيطالب (ع):

"هيچ نقش و صورتي به او نماند، به حواس احساس نشود. به مردم سنجيده نگردد. نزديك است در عين دوري و دور است در عين نزديكي. برتر از هر چيز است و نتوان گفت چيزي برتر از اوست. مقدم بر هر چيزي است و نتوان گفت چيزي بر او تقدم دارد. در همه چيز وارد است، نه مثل آنكه چيزي در درون چيز ديگري است و از همه چيز فراست نه چون چيزي كه بيرون چيزي است. منزه باد آنكه همچنين است و جز او اين چنين نيست."

امام محمدباقر (ع):

"پروردگارم تبارك و تعالي بوده و هميشه بوده است. زنده و بي چگونگي. براي او بود شده. مكاني ندارد. در چيزي قرار ندارد و بر چيزي هم نيست. براي موقعيت خود جايي پديدار نكرده و پس از به وجود آوردن همه چيز نيروي جديدي نيافته و پيش از آفرينش آنها ناتوان نبوده و پيش از پديدار كردن مخلوق هراسي نداشته..."

امام علي بن الحسين (ع):

"خداوند به وصفي كه موجب محدوديت او باشد، موصوف نشود. پروردگار ما از صفت داشتن برتر است. چگونه به وضع محدودي توصيف شود، آنكه حدي ندارد و ديده ها دركش نكنند و او ديده ها را درك كند و هم او لطيف و خبير است."

امام موسي كاظم (ع):

"جسم محدود است و كلام جز متكلم است. خدا نه جسم است و نه صورت و نه محدود است و هر چيزي جز او مخلوق است. همانا هر چيز به اراده و خواست اوست."

امام جعفر صادق (ع):

"به راستي خداي تبارك و تعالي ذكره و جل ثنائه، منزه است و مقدس، يگانه است و تنها، هميشه بوده و هميشه هست، اوست اول، اوست آخر. اوست ظاهر و هم باطن، اول بودنش را آغازي نيست. "

حضرت علي بن ابيطالب (ع):

"به راستي پروردگار من بي اندازه لطيف است، در همه چيز در آيد و كسي دركش ننمايد و باريك بين و نكته سنج است و با اين حال به نرمي ستوده نشود، بي اندازه والا است و سطبري و غلظت ندارد... دور است نه از نظر بعد مسافت، نزديك است نه از نظر قرب در مجالست، لطيف است نه جسماني مأب، موجود است نه از سابقه نيستي، فاعل است نه به ناچاري، اندازه گير است نه به وسيله جنبش و  ..."

حضرت جعفربن محمد (ص):

"هر چيزي جز خدا نابود شود يا دگرگون گردد يا تغيير و زوال در آن راه يابد. يا رنگ به رنگ شود. يا وصف خود را عوض كند و يا از فزوني به كاهش گرايد و يا از كاستي به فزوني، همان پروردگار جهانيان است كه از ازل تا ابد به يك حال است، اوست اول، پيش از هر چيز، اوست آخر همه چنانكه هميشه بوده است، اوصاف او مختلف نگردد..."

علي بن موسي الرضا (ع):

"به راستي خداي تبارك و تعالي "قديم" است و "واجب الوجود" و قديم بودنش همان صفتي است كه رهنماي خردمند است بر اينكه نه چيزي پيش از او بوده و نه چيزي با او در دوام هستي شريك است. به اعتراف عموم مردم خردمند براي ما روشن است از نظر اقتضاي اين صفت كه پيش از خدا چيزي نبوده و به همراه او هم در بقا و ابديت چيزي نباشد..."

امام علي بن ابيطالب (ع):

"با هر چيز هست و همنشين و يار آن نيست كه از او تهي است. هر چه خواهد پديد آرد، و نيازي به جنبش و وسيلت ندارد. از ازل بيناست و تا به ابد يكتاست، دمسازي نداشته است تا از آن جدا افتد و بترسد كه تنهاست."

حضرت محمدبن عبدا... (ص):

"چطور پروردگار خود را به كيفيت وصف كنم. با اينكه اصل كيفيت و چگونگي مخلوق اوست و خدا متصف به خلقت خود نگردد. او در همه جا هست و در هيچ جا محدود نيست."

امام حسن عسكري (ع):

"خدا يگانه است، يكتاست، فرزند نياورده و فرزند نبوده. واحدي همتاي او نيست، آفريننده است و آفريده شده نيست، اوست تبارك و تعالي كه هر چه خواهد از اجسام و جز آن بيافريند و خود جسم نيست. هر صورت و نقشه اي به قلم قدرت بكشد و خودش صورت نيست. ستايش او والاست و نامهايش مقدس تر از آن است كه براي او مانندي باشد."

امام موسي الكاظم (ع):

"خدا فرود نشود و نيازي هم ندارد كه فرود شود و ديد و ديدگاه خدا از نظر دوري و نزديكي در مكان يكي است. هيچ نزديكي از او دور نيست و هيچ دوري به او نزديك نيست و نياز به چيزي ندارد، بلكه روي نياز به دست اوست و او صاحب بخشش است. نيست شايسته پرستشي جز او كه عزيز و حكيم است. اما آنان كه گويند خداي عزوجل نازل مي شود، همانا اين گفته از كساني است كه خدا را به كم و فزون شدن نسبت دهند. هر متحركي به چيزي نياز دارد كه او را حركت دهد يا او را به حركت وا دارد. درباره توصيف حق در حذر باشيد از اينكه او را به حدي وا داريد كه از نظرتان محدود شود و كم و زيادي يا تحريك و تحرك يا زوال و فرود يا به پا خاستن و نشستن برايش تصور كنيد، زيرا خدا بالا و والاست."

امام علي النقي (ع):

"منزه باد آنكه نه حدي دارد و نه وصف شود و چيزي به او نماند، و نيست به مانندش چيزي و اوست شنوا و بينا."

حضرت امام زين العابدين (ع):

"حمد و سپاس بيرون از شمار خداوندي را سزاست كه به قدرت بي مانند خويش ليل و نهار آفريد. آن تواناي بي مثالي كه ميان شب و روز تفاوت ايجاد كرد و براي هر يك از آن دو، حدي معلوم و مدتي محتوم قرار داد. خداوندي كه كوتاهي و بلندي شب و روز را تقدير نمود تا هر يك در زماني خاص، موجب يافتن روزي و پرورش بندگان باشد. او شب ايجاد كرد تا خلق پس از جنبش و سعي و تلاش بسيار در لباس آرامش بيارامند و تجديد نيرو كنند و توانايي تازه گيرند و نشاط و شادي جويند و روز را براي خلق روشن ساخت تا فضل و نعمتش را جستجو كنند و معاش خويش يابند و براي سود دنيا و سعادت آخرت در زمين سعي و سفر نمايند"

رسول اكرم (ص):

"خدا را چنان پرستش كن كه گويي او را مي بيني. اگر تو او را نمي بيني او تو را مي بيند. بهترين كارها خداشناسي است. كاري كه با دانش ترين است اندك و بسيار آن سودمند است. اگر خدا را آن چنان كه شايسته اوست مي شناختيد، به دعاي شما كوهها جابجا مي شدند."

امام علي بن موسي الرضا (ع):

" خداي تبارك و تعالي مكان را در لامكان آفريده و در بي كيفيتي كيفيت را پديد آورده و به نيروي خود تكيه دارد."

امام علي بن ابيطالب (ع):

"خداوند بي هست شدن بوده است بي چگونگي، هميشه بوده بدون اندازه و بي كيفيت پديد شدن، پيش از وي براي او نيست، او خود پيش از هر پيش است و بر كنار از هر پيش و نهايت و انجام، انجام از او منقطع است و او خود انجام هر انجام است."

حضرت علي بن ابيطالب (ع):

" در چيزي اندر نيست تا گويند او در آن است و از چيزي دور نيست تا گويند از آن بركنار است. ولي به همه چيز از نظر دانش احاطه دارد و آن را متقن ساخته است."

امام جعفر صادق (ع):

"خداوند تبارك و تعالي چون انسانها افسوس نخورد ولي او دوستاني براي خود آفريده است كه افسوس خورند و بپسندند و با اينكه مخلوق و پرورده اويند، رضاي آنها را رضاي خود مقرر كرده و خشم آنها را خشم خود، زيرا آنها را داعيان به سوي خود و رهنماي بر خويش نموده است و بدين سبب اين مقام را دارند و اين براي آن نيست كه از نافرماني مردم زياني به خدا رسد. چنانكه به خلق مي رسد، ولي اين است مقصود از آنچه گفته شده (آيه  80/سوره  4) و به راستي كه خداوند عزوجل فرموده است كه كساني كه با شما بيعت كنند مانند آن است كه با خدا بيعت كرده اند. "

امام موسي الكاظم (ع):

"در آسمانها و در زمين چيزي نباشد، جز با هفت خصلت: به قضا و قدر و اراده و مشيت و نيت در دفتر و مدت مقرر و اجازه، هر كه جز اين معتقد باشد محققاً بر خدا دروغ بسته و يا بر خداي عزوجل رد كرده است."

امام علي بن ابيطالب (ع):

"سپاس از آن خدايي است كه سپاس خود را در نهاد بندگان در اندازد و همگان را به راه شناسايي پروردگارش آفريده، به وسيله خلقش به خود رهنمايي كرده و به پديدش خلقش ازليت خود را ثابت نموده است. آنها را شبيه آفريده تا دليل باشد كه او را شبيهي نيست، آيات خود را گواه نيرويش گرفته و ذاتش از پذيرش اوصاف ممتنع است و رؤيتش از پذيرش ديدن، و احاطه به او از قدرت و هم بر كنار است. بودنش را مدتي نيست و بقايش را نهايتي نباشد، مشاعر شامل او نشوند و پرده اي نيست كه او را در پس خود گيرد."

فصل هفتم

هدف خلقت از ديدگاه عقل و قرآن

هدف آفرينش از ديدگاه عقل

از نظر عقلي آفرينش نوعي احسان و فيض از جانب خداوند نسبت به موجودات ممكن است؛ يعني آنچه امكان خلق شدن دارد، خداوند از خلق كردن آن بخل نمي‌ورزد و دريغ نمي‌كند، چنين آفرينشي «حُسن ذاتي دارد» و قيام به چنين فعلي كه ذاتاً پسنديده است، جز آن كه خود فعل زيبا باشد، به چيز ديگري نياز ندارد، زيرا نشانه جود و فضل اوست. خداوند متعال همان طور كه واجب بالذات است واجب من جميع الجهات است، و لذا محال است كه موجودي قابليت وجود پيدا كند و از ناحيه‌ي او افاضه وجود نشود و امساك گردد. از نظر عقلي هر موجودي كه امكان خلق شدن دارد، با زبان حال درخواست وجود و كمال مي‌كنند، آفرينش جهان در واقع پاسخ به اين امكان و درخواست‌هاي طبيعي و ذاتي اشياء است.

خداوند وسايل كمال هر موجودي را در اختيار او مي‌گذارد و اراده‌ي حكيمانه او بر اين قرار گرفته كه موجود بي‌جان به صورت طبيعي و جبري به سوي كمال خويش حركت كند، در حالي كه اراده‌ي حكيمانه او درباره‌ي موجودي چون انسان بر اين تعلق گرفته است كه از طريق اختيار و آزادي، كمالاتي را كسب نمايد.

از نظرگاه عقل اساساً اصل آفرينش يك گام تكاملي عظيم است، زيرا چيزي را از عدم به وجود آوردن، و نيستي را هستي دادن، و صفر را به مرحله‌ي عدد رساندن است. تمام برنامه‌هاي ديني و الهي بعد از گام اول در ادامه و راستاي همين مسير، و پي نمودن راه تكامل مي‌باشد.

هدف آفرينش در قرآن:

قرآن با بينشي عميق، سرنوشت نهايي و هدف از آفرينش انسان و حتّي جهان را مورد بررسي و كنكاش قرار داده و مقصد و مقصود مشخصي را براي آفرينش بيان نموده است. چرا كه آفرينش اين جهان بزرگ و خلقت موجود عظيمي به نام انسان، نمي‌تواند بدون هدف و باطل باشد. قرآن كريم مي‌فرمايد: «أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَ أَنَّكُمْ إِلَيْنا لا تُرْجَعُونَ» آيا مي‌پنداريد كه شما را بيهوده آفريده‌ايم و به سوي ما باز نمي‌گرديد؟

يا در جاي ديگر در ارتباط با كل نظام هستي مي‌فرمايد:‌ «يَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً». حال اين سؤال رخ مي‌نمايد كه اين هدف از نظرگاه قرآن كريم چيست؟ قرآن كريم براي آفرينش انسان اهدافي را بيان نموده است كه برخي از آن‌ها اصلي، برخي تبعي و ابزاري، و برخي به منزله‌ي نتيجه مي‌باشد. در اين همه مي‌توان به موارد زير اشاره نمود:

1. آزمايش انسان‌ها.

2. علم به قدرت بي‌پايان الهي.

3. عبوديت.

4. رسيدن به رحمت الهي.

الف) آزمايش و ابتلاء:

در آياتي از قرآن كريم، هدف از آفرينش انسان‌ها آزمايش و امتحان دانسته آن شده است، از جمله كه مي‌فرمايد: «الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَياةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً» خداوند مرگ و حيات را آفريد تا شما را بيازمايد كه كدام يك از شما بهتر عمل مي‌كنيد و او شكست‌ناپذير و بخشنده است. اين امتحان برمي‌گردد به ظهور و بروز كمالات انساني كه در مقدّمه اشاره شد.

ب) علم توحيد:

در آية ديگر، هدف از آفرينش آدمي را علم به قدرت بي‌پايان الهي و آگاهي به يگانگي او مي‌داند، آنجا كه مي‌فرمايد: «اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ يَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَيْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلى كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِيرٌ» خداوندي كه هفت آسمان را آفريد و از زمين نيز همانند را، فرمان او پيوسته فرود آيد تا بدانيد خداوند (يگانه) و بر همه چيز توانا است.» معرفت خدا و علم توحيد زمينه‌ساز بالاترين كمالات است براي انسان كه سودش به خود انسان برمي‌گردد نه خداوند، چرا كه او غني مطلق مي‌باشد.

ج) عبادت:

در موردي ديگر، از عبادت به عنوان هدف آفرينش انسان و جن نام برده شده است: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ» من جنس و انس را نيافريدم جز براي اين‌كه عبادتم كنند. (و بدين‌وسيله به قلّة كمالات راه يابد).

د) رسيدن به رحمت الهي:

برخي از آيات قرآني، هدف از آفرينش انسان را رسيدن به رحمت بي‌پايان الهي مي‌داند و مي‌فرمايد: «وَ لَوْ شاءَ رَبُّكَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً واحِدَةً وَ لا يَزالُونَ مُخْتَلِفِينَ إِلاَّ مَنْ رَحِمَ رَبُّكَ وَ لِذلِكَ خَلَقَهُمْ» اگر پروردگارت مي‌خواست، همة مردم را يك امت قرار مي‌داد، ولي آن‌ها همواره مختلفند، مگر كسي كه مورد رحمت الهي قرار گيرد، و براي همين (پذيرش رحمت) خداوند آن‌ها را آفريد.

آيات فوق، چهار هدف مهم و اساسي را براي آفرينش آدمي بيان نموده است كه برخي اصلي، برخي ابزاري و وسيله‌اي است (براي رسيدن به هدف اصلي)، و برخي به منزلة نتيجه مي‌باشد.

در اين ميان، مي‌توان گفت رسيدن به مقام عبوديت بالاترين هدف آفرينش است، چرا كه مراد از بندگي رسيدن به اوج كمال و قلّة سعادت بشري است و انسان كامل كسي است كه به جوار و آستان قرب الهي راه يافته و در نتيجه، از رحمت بي‌پايان او بهره‌مند شده است. اين بهره‌مندي از رحمت الهي، نتيجة عبوديت و رسيدن به مرتبة كمال انساني است. بنابراين، هدف اصلي از آفرينش انسان عبوديت است. امّا آزمايش بندگان از هدف‌هاي متوسط و ابزاري و براي رسيدن به آن هدف عالي يعني بندگي مي‌باشد. بهره‌مندي از رحمت بي‌پايان الهي هم نتيجة عبوديت است.

بنابراين، در يك جمله مي‌توان گفت هدف از خلقت انسان عبوديت و رسيدن به مرتبة كمال و استفاده از رحمت بي‌پايان الهي است. دادن رحمت نيز، مقتضاي ذات الهي است؛ يعني ذات او اين‌گونه فياض است كه رحمت از او صادر مي‌شود و هر موجود را به كمال لائق خويش مي‌رساند.

حُسن ختام بحث را حديثي از امام هفتم، موسي بن جعفر ـ عليه السّلام ـ قرار مي‌دهيم، آنجا كه از حضرتش در مورد سخن پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ كه فرمود: تا مي‌توانيد عمل كنيد كه همه انسان‌ها براي هدفي كه آفريده شده‌اند آمادگي دارند.» سؤال شد ـ هدف آفرينش چيست؟ ـ حضرت فرمودند: «خداوند بزرگ جن و انسان را براي اين آفريد كه او را عبادت و اطاعت كنند، براي اين نيافريده است كه نافرمانيش نمايند و اين همان است كه مي‌فرمايد: «و ما جن و انسان را فقط براي عبادت و اطاعت آفريديم.» و چون آنها را براي اطاعت آفريده، راه را براي رسيدن به اين هدف براي آنان آسان و هموار ساخته است. پس واي به حال كساني كه چشم به هم گذارند و كوري و نابينايي را بر هدايت ترجيح دهند.»